انواع مصونیت
ادامه
بحث در مورد مصونیت ها، نیازمند بررسی آن از دو نقطه نظر دامنه شمول و نوع
مصونیت است. در این مبحث ابتدا مصونیت مطلق و نسبی را مورد بحث قرار داده و
سپس جنبه های دیگر مصونیت یعنی مصونیت سیاسی و شغلی را مورد بررسی قرار
خواهیم داد.
گفتار اول: مصونیت مطلق و نسبی
رویه
بین المللی تا مدت ها در مورد دامنه ی شمول مصونیت از صلاحیت ذاتی کشورها
هماهنگ نبوده است. در حالی که کشورهای تابع نظام حقوقی عرفی (دکترین مصونیت
مطلق) چنین مصونیتی را برای سایر کشورها، بدون توجه به نوع فعالیتی که
منجر به اقدامات قضایی و اجرایی کشور محل اعمال مصونیت می گردید، می
پذیرفتند ولیکن سایر کشورها (دکترین مصونیت نسبی) معتقد بودند که چنین
مصونیتی را باید تنها به برخی از اشکال فعالیت ها اختصاص داد. بنابراین
اولین تفکیکی که در مورد مصونیت ها می توان انجام داد، تقسیم آنها از نظر
دامنه شمول است. از این جنبه، مصونیت مطلق آن مصونیتی است که هیچگونه خدشه
ای نمی توان بر آن وارد کرد و هیچ استثنائی در مورد آن اعمال نمی شود در
حالیکه مصونیت نسبی یا مقید آن مصونیتی است که حدود خاص و استثنائاتی دارد
که خارج از آنها مصونیت اعمال نمی شود.
با
توجه به مفاهیم فوق هنگامی که مصونیت مطلق اشخاص مورد نظر باشد، باید توجه
داشت که دارندگان این نوع مصونیت را نمی توان به هیچ وجه، حتی در صورت
ارتکاب جرم (معمولی) و عدم رعایت قوانین داخلی، توسط دادگاه های محلی
محاکمه یا مجازات نمود یا بدون رضایت آنها و دولت متبوعشان دعوائی را علیه
آنها پیگیری کرد و حکم صادره توسط محکمه را اجرا نمود. در این مورد دولت
میزبان تنها می تواند از دولت متبوع فرد دارنده این نوع مصونیت تقاضای
احضار و مجازات او را نموده یا وی را اخراج کند. در حالیکه اشخاصی که
مصونیت نسبی دارند، حدودی بر مصونیت آنها مقرر شده است. برای مثال ممکن است
در مورد انجام وظایف رسمی به آنها مصونیت اعطاء شود و در مسائل شخصی
مصونیتی نداشته باشند، اما در یک تفکیک ظریفتر اگر مصونیت ها را نسبت به
صلاحیت های جزائی، مدنی و اداری بررسی کنیم، فقط در مورد مصونیت جزائی می
توان صفت مطلق را بکار برد زیرا در کنوانسیون های وین، مصونیت از صلاحیت
مدنی و اداری با استثنائاتی پذیرفته شده که در مباحث بعدی به آنها اشاره
خواهیم داشت.
در مباحث بعدی
مشخص خواهد شد که بسیاری از مصونیت های دیپلماتیک بصورت مطلق و بسیاری از
مصونیت های کنسولی و مصونیت های ماموران ماموریت های ویژه، نسبی است. اما
در هر حال باید توجه داشته باشیم که مصونیت مطلق در مورد اشخاص به معنی
مصونیت از مجازات ماهوی در موارد سوء استفاده از مصونیت و ارتکاب جرم نیست و
این افراد در کشور متبوعشان قابل مجازاتند، وانگهی استمرار این نوع مصونیت
بستگی به رفتار صاحب مصونیت در رعایت یا عدم رعایت قوانین داخلی کشور
میزبان دارد. امروزه نظریه مصونیت نسبی، چه در حقوق داخلی و چه در حقوق بین
الملل عمومیت یافته است.
گفتار دوم: مصونیت سیاسی و شغلی[۱]
دومین
تفکیک بر اساس ماهیت متفاوت مصونیت ها، تقسیم آنها به مصونیت سیاسی و شغلی
است. مصونیت سیاسی یکی از جنبه های مصونیت دولت است که در رئیس آن دولت
تجلی پیدا می کند و سپس به نمایندگان و فرستادگان آن دولت در خارج تسری می
یابد. بدلیل آنکه در روابط کشورها اصل استقلال و حاکمیت مساوی حاکم است،
نمایندگان سیاسی یک کشور برای انجام وظایف خود در خارج از کشور، تابع دولت
محل ماموریت نبوده و به همین جهت مصونیت هایی به آنها اعطاء می شود.
از این رو دارنده مصونیت سیاسی در کشور خود مصونیتی ندارد زیرا نیازی به
اعطای آن نیست و حقوق بین الملل در همین جهت برای ماموران سیاسی تبعه یا
مقیم دائم مصونیت محدودی را مقرر نموده است. به عبارت دیگر مصونیت سیاسی،
مصونیتی است که بدلیل نمایندگی یک کشور و در خارج از کشور متبوع نمایندگان
سیاسی به آنها اعطاء می شود. اما منظور از مصونیت شغلی مصونیتی است که ممکن
است در خارج یا داخل کشور متبوع به بعضی افراد که در مشاغل مهم و حساس کار
می کنند، داده شود تا بتوانند وظایف خود را با امنیت و استقلال کامل و به
نحو احسن انجام دهند. این مصونیت برای فرد تا هنگامی که در حال انجام وظیفه
است وجود دارد.[۲]
در
مورد مصادیق مصونیت سیاسی می توان به مصونیت روسای کشورها، وزیر امور
خارجه، ماموران دیپلماتیک و تا حدی ماموران کنسولی و غیره، در خارج از کشور
متبوع آنها اشاره نموده و در مورد مصادیق مصونیت شغلی در حقوق بین الملل
می توان به مصونیت قضات دیوان بین المللی دادگستری، کارمندان رسمی سازمان
ملل متحد و سایر سازمان های بین المللی و تا حدی ماموران کنسولی اشاره کرد.
مبحث چهارم
مبانی اعطای مصونیت به نمایندگان دولت ها
مصونیت
مقام رئیس کشور، اصلی است که در کلیه کشورهای پارلمانی (سلطنتی یا جمهوری)
درباره ی رئیس کشور (اگر قانونا مسئولیت حکومت نداشته باشد) جاری است و
فلسفه آن مورد بحث نیست. اما تاریخ روابط دیپلماتیک نشان می دهد که دولت
ها بطور کلی نسبت به قبول این مصونیت درباره ی نمایندگان دولت های خارجی
هیچ وقت تمایلی نداشته اند، و با وجود این عملا آن را در تمام جنبه هایش
پذیرفته و رعایت کرده اند، زیرا که خود هم متقابلا از این مصونیت ها در
کشورهای خارجی مستفید بوده اند. در نتیجه این سوال پیش می آید که فلسفه
مصونیت های نمایندگان دولت ها در کشورهای خارجی چیست؟
اهمیت
موضوع و اختلاف نظرهای مختلف در این است که مصونیت به وسعتی که معمول شده
است، مخالف اصول مسلم حقوقی به نظر می رسد. زیرا بنا بر قاعده کلی، حاکمیت
دولت بر هر شخص و هر شیء که در سرزمین آن واقع است، اعمال می گردد و قوانین
آن دولت نیز در داخل مرزها نسبت به همه کس و همه چیز لازم الاجرا است مگر
مواردی که قانون استثناء کرده باشد. بنابراین از آنجا که از یک سو مصونیت،
تعطیل قانون داخلی به نفع یک قاعده بین المللی و در نتیجه مخالف اصل حاکمیت
ملی دولت به نظر می آید و از سوی دیگر مصونیت های کنونی به موجب عهدنامه
های بین المللی است که مقام صلاحیت دار دولت های امضاء کننده تصویب کرده
اند و مانند یک قانون داخلی لازم الاجرا شده است، ولی این عهدنامه ها قدیمی
نیستند و قرن ها پیش از آن، مصونیت های مزبور طبق سنت و رسوم معمول بوده و
اکنون هم با وجود عهدنامه های بین المللی اگر دولتی آن را امضاء نکند یا
تصویب ننماید، مقررات آن را اجرا می کند و آنهایی هم که تصویب کرده اند در
قوانین داخلی خود غالبا اشاره به آن ندارد، حقوقدانان در صدد توجیه و تبیین
آن برآمده و در پی یافتن یک مبنای حقوقی، نظریات مختلفی عرضه داشتند که
فلسفه وجودی مصونیت های بین المللی را توجیه کنند. این مبانی مصونیت را
نظریه برون مرزی[۳]، نظریه نمایندگی[۴]، مصلحت خدمت[۵] و نظریه متقابل[۶] تشکیل می دهند.
منابع
موجود در بیان مبانی فلسفی مصونیت ها بطور عمده از دیدگاه روابط دو جانبه و
نمایندگی فیمابین دولت ها مورد توجه قرار گرفته است. همانطور که در بالا
اشاره شد، علمای حقوق بین الملل در توجیه مبانی حقوقی مصونیت ها و مزایای
سیاسی به چهار نظریه اشاره کرده اند که به ترتیب تقدم و تاخر عبارتند از
نظریه نمایندگی، نظریه برون مرزی، نظریه مصلحت خدمت و نظریه عمل متقابل که
پس از بررسی آنها باید دید کدامیک با مواد کنوانسیون های دیپلماتیک، کنسولی
و ماموریت های ویژه و شرایط فعلی سازگار است.
گفتار اول: نظریه نمایندگی
اساس
این نظریه به قرون وسطی باز می گردد. از قرون وسطی تا اوایل انقلاب کبیر
فرانسه، که در آن روابط بین المللی، روابط شخصی بین پادشاهان و امرا بوده
است، بر می گردد.
از قرن
شانزدهم به بعد با اینکه ملیت و وجدان ملی و حاکمیت دولت به تدریج مفاهیم
جدیدتری پیدا کردند، هنوز موجودیت هر طایفه و قوم و اصل مساوات و اصل
حاکمیت و استقلال کشورها در شخص پادشاه یا امیر منعکس بود. او بود که هر چه
را مصلحت می دانست نه به نام طایفه و جامعه خود، بلکه به نام شخص خود می
کرد. از اینجا این قاعده به وجود آمد: «قانونی که از طرف حاکم یا پادشاه
صادر گردد بر خودش منطبق نیست».[۷]
نتیجه این قاعده استقلال پادشاهان و روسای کشورهاست و رئیس یک کشور تابع
رئیس کشور دیگر نخواهد بود. استقلال پادشاه به نماینده او تعمیم یافته و
طبعا سفیر او در کشور دیگر، تابع قوانین محل ماموریت نیست. قاصد یا نماینده
او، فرستاده شخص او نزد شخص رئیس طایفه و قوم دیگر بود و هر گونه تعدی یا
نادیده گرفتن حقوق نماینده، تعدی و تعرض به شخص پادشاه تلقی می گردید.
زمانی هم که جوامع متشکل و تمدن های بزرگ باستانی بوجود آمد، تغییری در این
اساس پیدا نشد و جز در آتن و دوره ای از تاریخ روم قدیم، ملت و دولت مفهوم
مشخص نداشتند.[۸]
نظریه نمایندگی اعم از آنکه مبتنی بر حاکمیت شخصی باشد یا حاکمیت دولت، در طول مراحل قبل از قرن بیستم مورد توجه بوده است.
این نظریه که بر مبنای رویه ی معمولی و عمومی زمان بنا شده بود به وسیله ی نمایندگان تا انقلاب فرانسه به طرق مختلف بیان شده است.
منتسکیو
در کتاب روح القوانین خود می گوید: «از جمله حقوق ملت ها آن است که امیران
آنان به مبادله سفیران اقدام نمایند، سفیران از کشور پذیرنده و حاکم آن
اطاعت نخواهند کرد. آنان زبان مقام فرستنده اند، این زبان باید آزاد باشد،
به نیابت از یک شخصیت مستقل سخن می گویند و هیچ چیزی نباید مانع آنان گردد
…. چنانچه از صفت نمایندگی سوء استفاده نمایند، با روانه کردن به کشورشان
می توان از آن جلوگیری نمود.». در همین جمله کوتاه منتسکیو هم فلسفه مصونیت
دیپلماتیک و هم ضمانت اجرای آن را در صورت سوء استفاده بیان می کند.[۹]
فوشی
دیگر مدافع این نظریه می گوید: «دلیل وجود مصونیت ها همان وصف نمایندگی
است و باید از استقلال لازم جهت انجام ماموریت برخوردار گردند و از هرگونه
تعدی بر کرامت ملت هایی که به مبادله سفیران اقدام نمودند، باید اجتناب
شود.»[۱۰]
هرست نیز معتقد است: «بخاطر وصف نمایندگی است که دولت ها ماموران سیاسی را به رسمیت شناخته و مصونیت می دهند.»[۱۱]
تدریجا
در اثر تغییر وضع پادشاهان و اینکه دیگر کشور ملک آنها نبوده است و متعلق
به تمامی مردم و ساکنین مملکت است، از اهمیت نمایندگان پادشاهان کاسته شد و
به جای آن اهمیت شغل مد نظر قرار گرفت.
نظریه
فوق اساسا با نظام های سلطنتی مطلقه سازگار است ولی با حاکمیت دولت های
ملی و دیپلماسی نوین با اشکالات عدیده ای روبروست. این ایرادات عبارتند از:
[۱۲]
- عدم
وجود موازنه منطقی بین مصونیت رئیس کشور و حاکمیت او و مصونیت نماینده او.
این مخالفین می گویند که در سازمان حقوقی دولت ها، رئیس کشور مالک کشور و
جامعه ی تحت حکومت خود نیست تا سفیر فرستاده او در کشور خارجی به جای او
باشد.[۱۳]
بلکه رئیس کشور، خود نماینده ملتی است که قدرت دولت را به او سپرده است و
مجری سیاستی است که برای مصالح ملت طرح شده و رئیس کشور به نوبه خود سفیر
را مامور اجرای آن می کند.
- در
نظر گرفتن مرتبه بالاتر از قانون دولت میزبان برای نماینده سیاسی و حکومت
فرستنده: به نظر منتقدین روشن ترین دلیل اینکه نماینده از طرف رئیس کشور
است نه نماینده شخصی او، این است که در رویه و عرف حقوق بین الملل سنتی،
نماینده مصونیت هایی بیش از رئیس کشور خود در سرزمین خارجی دارد.
- عدم توجه به رعایت مصونیت ها و مزایا توسط دولت های ثالث.
- ناسازگاری
نظریه نمایندگی با مواردی که ماموران سیاسی تابع قوانین و اقدامات اجرائی
کشور میزبانند، از جمله: ممنوعیت ورود و خروج برخی کالاها، ممنوعیت رفت و
آمد در برخی مناطق، تابعیت املاک غیر منقول نسبت به قوانین محل وقوع مال.
- عدم
ارتباط بین سمت نمایندگی مامور با مصونیت و مزایای خانواده ماموران سیاسی:
مخالفین بیان داشته اند که تنها نماینده سیاسی برخوردار از مصونیت ها است و
نیازی به در نظر گرفتن مصونیت برای خانواده او نیست زیرا خانواده نماینده
سمت نمایندگی ندارد.
سوالات یا اهداف پایان نامه :
اصولا
اقداماتی که می تواند زمینه ی طرح موضوع باشد و هر از چند گاهی بحث
پیرامون مصونیت مقامات حکومتی آنها را در خارج از قلمروشان مطرح سازد،
عمدتا پیامد اقدامات قضایی و یا اجرایی مغایر چنین مصونیتی از ناحیه برخی
از دستگاه های حکومتی یک کشور است. این گونه اقدامات یا بدون مستندات
قانونی صورت می گیرند و یا از مبانی قانونی و حقوقی چندان مستحکمی
برخوردار نیستند و در هر حال، موجبات مسئولیت بین المللی کشور متخلف را
فراهم می‌کنند.
علیرغم تدوین مصونیت های نمایندگان دولت ها در کشور
پذیرنده در اسناد بین المللی فوق الذکر، در کتابهای حقوقی غالبا به تقسیم
بندی های کلی در مورد مصونیت ها اکتفا گردیده و تحقیق جامعی نسبت به آنها
در کلیه ابعاد بعمل نیامده است. لذا در این رساله سعی بر آن شده است برای
رفع برخی ابهامات احتمالی، پس از بررسی کلی موضوع مصونیت ها و علل شکل گیری
مصونیت های نمایندگان، به تفصیل به بررسی آنها بپردازیم. به دلیل فقدان
منابع فارسی جامع و کامل در زمینه مصونیت های بین المللی نمایندگان دولت ها
و بالاخص مصونیت قضایی مدنی آنان بر آن شدیم تا به بررسی پیرامون این
موضوع با استفاده از برخی اسناد بین المللی از قبیل کنوانسیون های وین
۱۹۶۱، ۱۹۶۳ و ۱۹۶۹ بپردازیم.
همانطور که در بسیاری از اسناد بین
المللی برخی اصطلاحات با ابهام روبرو هستند، در این کنوانسیون ها نیز
بسیاری از مسائل مانند مفهوم خانواده، کادر اداری و فنی، پناهندگی سیاسی در
محل اقامت و یا محل ماموریت و بسیاری موارد دیگر با ابهام روبرو است که با
توجه به نیاز های فعلی جامعه بین المللی بررسی آنها ضروری به نظر می رسد
زیرا تا کنون این مسائل مورد بحث و بررسی جامع و دقیق قرار نگرفته است.
متن فوق بخش هایی از این پایان نامه بود
برای دیدن جزئیات بیشتر ، خرید و دانلود آنی فایل متن کامل با فرمت ورد
می توانید به لینک زیر مراجعه نمایید:
